خود به نام “هنر بزرگ معلمی “چنین می گوید : معلم در تدریس خود باید حقایق و اشیاء را که وجود خارجی دارند مورد استفاده قرار دهد. بر مبنای موارد مذکور نقش بهره گیری از رسانه ها در فرایند یاددهی یادگیری غیر قابل انکار است .
نکته قابل توجه دیگر این است که ابعاد و کارآیی آینده‌ی نقش رسانه‌های جمعی در آموزش، آن دستخوش دگرگونی شده و سیطره و دامنه آن گسترش یافته است. و این باعث شده که نقش مدرسین را در آموزش از معلمی به تسهیل کننده و سرپرست تغییر بدهد. (Radford 2007, 65)
از سویی دیگرآموزش هر یک از مفاهیم درسی به نوبه خود از جایگاه قابل توجهی برخوردار است اما در نظام آموزشی اسلامی پرداختن به مفاهیم دینی که نه تنها بخش آموزش رسمی بلکه بخش عظیمی از شاکله شخصیتی فراگیران را تشکیل میدهد از اهمیتی ویژه برخوردار است.
بر این اساس مساله اصلی محقق در این تحقیق بحث شناخت دبیران دینی مدارس راهنمایی از رسانه‌ها، میزان و نحوه کاربرد رسانه‌ها توسط آنها در فرایند یاددهی و یادگیری و همچنین دلایل عدم استفاده آن ها از رسانه ها بوده است .در این پژوهش ابتدا دسته بندی های متفاوتی که از رسانه های آموزشی به عمل آمده بود مورد بررسی قرار گرفته ؛ سپس ابعاد مختلف استفاده دبیران دینی از رسانه های آموزشی مانند میزان آشنایی ،میزان کاربرد،هدف، نقش مورد انتظار و موانع بهره برداری از رسانه ها مورد سنجش قرار می گیرد.
اهمیت و ضرورت پژوهش
جهان امروز بی تردید از ویژگی های خاصی برخوردار است که عمده ترین آنها عبارتند از : تغییرات و تحولات سریع، پیچیدگی فزاینده و رقابت روز افزون. یکی از بارزترین ویژگی های عصر حاضر تغییرات و تحولات شگرف و مداومی است که در تکنولوژی و روش های انجام کار زندگی به چشم می خورد. سرعت این تغییرات به گونه ای است که نمی توان منحنی تغییر را در بعد زمان ترسیم کرد ، زیرا پیشرفت و تحول با شتابی بیشتر از سرعت ترسیم منحنی به وقوع می پیوندد. به عبارت دیگر، تنها چیزی که در این جهان ثابت است ، تغییر و تحول است. وسعت و تنوع تغییراتی که بر پیکره ی سازمانهای امروزی وارد می آید به قدری زیاد است که برای آنها چاره ای جز انطباق و پاسخگویی به این تغییرات وجود ندارد. از سویی دیگر سرعت نوآوری و ارائه محصولات جدید به قدری افزایش یافته که تغییرات و ابتکارات به امری عادی در جهان تبدیل شده است . ( کوارتکو و هاجتس ، ۱۹۸۹ ،‌ص ۹۵ ).
یکی از گام‌های اساسی در فرایند یاد دهی یادگیری، طراحی، انتخاب و کاربرد رسانه‌های آموزشی است. ابتدا باید دانست در فرهنگ فناوری آموزشی هر امکانی که در زمینه درک بهتر و یادگیری سریع همراه با علاقمندی را فراهم کند و موجب شود دوام و عمق یادگیری افزایش یابد، رسانه تلقی می‌شود. هرم تجارب ادگاردیل به خوبی بر ضرورت و جایگاه رسانه‌های آموزشی تاکید می‌کند. تجربه مستقیم، یادگیری موثری را فراهم می‌کند (دیدن یک فرایند شیمیایی، لمس کردن رگ‌برگ‌ها و…) اما امکان تجربه مستقیم در همه مفاهیم نیز با تجربه ذهنی، یادگیری ثمربخشی را ارائه نمی‌دهند. بنابراین ضروری است در بسیاری موارد معلمان از تجارب حد وسط (عکس، فیلم، ماکت و …) یا همان رسانه‌ها استفاده کنند. واضح است بهره‌گیری از رسانه‌های آموزشی ثمرات متعددی دارد. افزایش علاقه به یادگیری، تقویت مشارکت در یادگیری، ایجاد ارتباط دقیق و توسعه دانش و مهارت و … از مهمترین فوائد کاربرد رسانه‌هاست.
بنابراین معلم کارآمد باید انواع رسانه‌ها را با حیطه گسترده‌اش بشناسد. و با شیوه کاربرد صحیح آن آشنا شود و به عنوان یکی از عناصر تفکیک‌ناپذیر آموزش و یادگیری از آن بهره جوید. لذا شایسته است پژوهش‌های متعددی برای شناسایی ابعاد مختلف کاربرد رسانه و اثرات آن بریادگیری صورت گیرد و نتایج آن در اختیار معلمان قرار گیرد.
از این رو لازم است ابعاد بهره‌گیری معلمان از انواع رسانه‌های آموزشی و یا به نوعی همان تکنولوژی یادگیری مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد تا ضمن تعیین میزان شناخت و کاربرد رسانه‌ها توسط معلمان موانع این بهره‌گیری نیز مورد شناسایی قرار گیرد.
انجام این تحقیق در مدارس راهنمایی شهر تهران از چند جهت می تواند اهمیت داشته باشد:
۱-اطلاع رسانی به مدیریت و تسهیل در فرآیند مدیریت و نیل به اهداف سازمانی
۲-کمک به تصمیم گیری های دقیق و کارآمد
۳- تامین رضایت معلمان ،فراگیران و اولیا آنان
۴- بهبود کیفی و کمی سطح آموزش و یادگیری
اهداف تحقیق :
این تحقیق به دنبال نیل به اهداف زیر می باشد:
• بررسی و تبیین میزان آشنایی دبیران دینی مقطع راهنمایی شهر تهران با رسانه ها ی آموزشی
• بررسی و تبیین میزان استفاده دبیران دینی مقطع راهنمایی شهر تهران از رسانه ها ی آموزشی
• بررسی و تبیین مهمترین هدف دبیران دینی راهنمایی در بهره گیری از رسانه های آموزشی
• بررسی و تبیین تاثیر دوره های آموزشی دانشگاهی بر آشنایی دبیران دینی با رسانه های آموزشی و نحوه کاربرد آن ها شده است
• بررسی و تبیین مهم ترین موانع استفاده دبیران از رسانه های آموزشی
فرضیه های تحقیق
با توجه به اهداف گفته شده، فرضیات تحقیق به صورت زیر بیان می شوند:
۱-میزان آشنایی دبیران دینی راهنمایی با رسانه ها ی آموزشی کمتر از حد متوسط می باشد.
۲-میزان استفاده دبیران دینی راهنمایی از رسانه‌های آموزشی درفرایند یاددهی یادگیری کمتر از حد متوسط است
۳-مهمترین هدف دبیران دینی راهنمایی در بهره گیری از رسانه های آموزشی ، جلب توجه و تقویت علاقمندی دانش آموزان است .
۴-آموزش دوره های دانشگاهی در حد متوسط موجب آشنایی دبیران دینی با رسانه های آموزشی و نحوه کاربرد آن ها شده است.
۵-کاستی های نظام آموزشی مهم ترین مانع استفاده دبیران از رسانه های آموزشی می باشد.
متغیرهای تحقیق
متغیرهای مستقل:
در این پژوهش متغیر های مستقل شاملکاستی های نظام آموزشی و آموزش دوره های دانشگاهی می باشد.
متغیرهای وابسته :
متغیرهای وابسته این عبارتند از: میزان آشنایی دبیران دینی راهنمایی با رسانه های آموزشی، میزان استفاده دبیران دینی راهنمایی از رسانه های آموزشی و هدف از بهره گیری از رسانه‌های آموزشی.
قلمرو تحقیق
قلمرو موضوعی : قلمرو موضوعی تحقیق بررسی ابعاد بهره گیری از رسانه های آموزشی در فرایند یاددهی- یادگیری از نظردبیران دینی مدارس راهنمایی شهر تهران در سال تحصیلی ۹۱_۹۰ می باشد که در حوزه تکنولوژی آموزشی وارد می شود.
قلمرو زمانی : قلمرو زمانی پژوهش نیمه اول سال ۱۳۹۱ می باشد.
قلمرو مکانی : این پژوهش در مدارس راهنمایی شهر تهران صورت می گیرد .
روش تحقیق:
پژوهش حاضر، از نظر هدف، از نوع تحقیقات کاربردی است و از نظر شیوه گردآوری و تحلیل داده ها نیز از نوع تحقیق توصیفی و پیمایشی است.
جامعه آماری و روش نمونه گیری:
جامعه آماری تحقیق حاضر ، شامل کلیه دبیران دینی و مربیان پرورشی شاغل در مدارس راهنمایی تابعه اداره آموزش و پرورش منطقه۵ تهران می باشند که تعداد آنها ۱۰۳ نفر میباشند. با توجه به محدود بودن حجم جامعه مورد بررسی امکان مطالعه نظرات کلیه اعضای جامعه وجود دارد لذا نیازی به انجام نمونه گیری نبوده و از طریق انجام سرشماری(مطالعه کلیه آزمودنی ها)به انجام تحقیق اقدام شد.
روش گردآوری اطلاعات:
روش گردآوری اطلاعات در مراحل مختلف این تحقیق عبارتند از:
۱-مطالعات کتابخانه ای
در روش کتابخانهای با مراجعه به کتب و مقالات فارسی و‌ لاتین، بخشی از اطلاعات لازم جمعآوری گردید و به علاوه از اینترنت که منبع لایتناهی اطلاعات روز و علمی میباشد استفاده فراوانی به عمل آمد و مقالات پژوهشی یا غیر پژوهشی بسیاری مورد مشاهده قرار گرفت. به منظور تدوین مبانی نظری تحقیق از مطالعات کتابخانه ای استفاده شده است .
۲-پرسشنامه
برای ارزیابی فرضیات تحقیق و روابط میان متغیرها از ابزار پرسشنامه جهت گردآوری داده ها استفاده شد.
روش تجزیه و تحلیل داده ها:
در این تحقیق برای تجزیه و تحلیل داده ها از انواع روش های آمار توصیفی(فراوانی، درصد و میانگین) و آمار استنباطی(آزمون تی استودنت تک نمونه ای، آزمون دو جمله ای و آزمون فریدمن) استفاده شده است.
تعریف متغیرها و اصطلاحات پژوهش
معنای اصطلاحی و تعاریف عملیاتی این متغیرها و برخی از اصطلاحات پژوهش عبارتند از:
رسانه آموزشی: این عبارت مرکب از دو واژه می‌باشد: رسانه وسیله‌ی رساندن که رسانه‌های گروهی و وسایل ارتباط جمعی اطلاق می‌گردد (دهخدا، ۱۳۷۷،۲۷،ص ۱۲۰۲۴) و آموزش اسم مصدر از آموختن به معنی یاددادن (همان، ص ۲۱۴).
از سوی دیگر رسانه به معنای ابزار، وسیله است،‌ معادل آن Media می‌باشد. Media جمع کلمه Medium به معنای وسیله یا واسطه است و به مفهوم در میان بودن و وسط بودن است. از آنجا که رسانه‌ها تجربه‌ای فراهم می‌کنند که گرچه تجربه مستقیم و عینی نیست اما از تجربه ذهنی و انتزاعی، ملموس‌تر است و حد وسط تجربه مستقیم ذهنی است؛ آن را رسانه یا Media نامیده‌اند.
از نظر علمی – تخصصی رسانه آموزشی یکی از مفاهیم و مباحث جدی و گسترده فناوری (تکنولوژی) آموزشی است که بین محتوای، یادگیرنده، یاددهنده و محیط و امکانات یادگیری پیوند برقرار می‌کند. نقش میان‌دار، رابط، وسیله و میانجی را در فرایند یادگیری برعهده دارد. (فردانش، ۱۳۷۲، ۵۰ ، ص ۱۵۱-۱۵۰)
رسانه را ابزار اطلاع‌رسانی هم ترجمه کرده‌اند. و در اصطلاح علوم تربیتی و روانشناسی یادگیری رسانه‌های آموزشی یا وسایل آموزشی به مجموعه امکاناتی اطلاق می‌شود که قادرند شرایطی را فراهم کنند تا در آن شرایط یادگیری تسهیل، تسریع و تثبیت گردد.
فرایند یاددهی-یادگیری:
یادگیری یکی از عالی‌ترین ویژگی‌ها و جلوه‌های روانی و جسمانی آدمی است که دارای تعریف واحدی نیست که همه‌ی پژوهش‌گران علوم انسانی درباره‌ی آن اتفاق‌نظر داشته باشند. یادگیری در لغت به معنای “کسب دانش، فهمیدن یا تسلط‌یابی از راه تجربه یا مطالعه است”. کمیل۱ یادگیری را عبارت از “تغییرات نسبتاً پایدار در رفتار بالقوه (توان رفتاری۲) می‌داند که در نتیجه‌ی تمرین تقویت شده رخ می‌دهد”. گروهی دیگر از روان‌شناسان یادگیری را “تغییرات نسبتاً پایدار در توانایی، گرایش یا استعداد پاسخ دادن” می‌دانند. در تعریف دیگری یادگیری چنین مطرح شده است: “ایجاد مدارهای عصبی نسبتاً ثابت در سلسله اعصاب که فعالیت آن‌ها موجب برانگیختگی و دگرگونی‌های رفتاری می‌شود”. (توزنده جانی، ۱۳۸۴، ۲۱، ص۶۱-۶۰)
جریان دو طرفه‌ایست که زمینه‌ساز تغییر کم و بیش دائمی در رفتار بالقوه، یادگیرنده فراهم می‌کند مشروط به اینکه در اثر تجربه رخ داده باشد.
تکنولوژی آموزشی۳:
شناخت فن و روش فراهم کردن زمینه برای ایجاد تغییر برای به کار بستن