کاملترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی مردم ایران قسمت بیست و دو

دست و پا پنبه ای-دست و پا چلفتی-بی عرضه-بی دست و پا

چشم و گوش باز-کسی که همه چیز را می فهمد-آگاه و با تجربه

انگشت در سوراخ مار کردن-دانسته خود را هلاک کردن

پوست خربزه زیر پای کسی انداختن-کسی را به دردسر انداختن
باغ وحش-جایی برای نگهداری انواع حیوانات غیر اهلی

زور گفتن-حرف و خواست خود را به کسی تحمیل کردن

بفرما زدن-تعارف کردن

از خاک برداشتن-کسی را نواختن و به جایی رساندن

راست روده شدن-اسهال گرفتن

اختر- گذری-دیدار کوتاه-سرپایی
از کمر افتادن(از خستگی زیاد از کار افتادن، ناتوان شدن در امر جنسی)

راه دادن-باز کردن راه عبور-کنار رفتن از سر راه-اجازه ی ورود دادن-رضایت دادن به عمل جنسی

دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند
توپ و تشر زدن-سخنان درشت به کسی گفتن-بر سر کسی فریاد زدن

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن
زیر دماغ کسی سبز شدن-ناگهان در برابر کسی حاضر شدن
اهل بخیه-وارد در کار-اهل فن

جا دکمه-سوراخی که دکمه ی لباس در آن جا می گیرد

دنیا دست کیست؟-پرسش از کسی که کاملن بی خیال و بی غم زندگی می کند
پُر پشت-انبوه-بسیار روییده
د ِ-حرفی برای بیان مداومت

جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن

خاتم کاری-نشاندن استخوان در چوب برای نقش و نگار دادن

پوست کنده-رک و بی پرده
رو شور-سفیداب
از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن
دل کسی را خون کردن-کسی را سخت رنجاندن
چراغان شدن-جشن گرفتن

رو شویی-ظرف یا دستگاهی که برای شستن دست و صورت نصب می کنند

پیمانی-استخدام غیر رسمی

در و تخته را مهر کردن-سکوت کردن-دست کشیدن

پس دیدن هوا-اوضاع را نامساعد دیدن-احساس خطر کردن

آتشی شدن-از کوره در رفتن
حاضر به یراق-حاضر و آماده
دادار دودور-عِرض و ناموس زن-آلت تناسلی مرد-هارت و پورت

دست به دست دادن-دست عروس را در دست داماد گذاشتن

از چشم افتادن-مورد بی مهری قرار گرفتن-بی‌اعتبار شدن

حوصله ی کسی سر رفتن-خسته و کسل شدن-بی تاب شدن
آفتاب برِ دیوار آمدن(به پایان آمدن عمر)

خواب و خوراک-خورد و خواب
خبر مرگش-خدا مرگش بدهد

ژست آمدن-برای افاده حالت به اندام و چهره دادن

دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن

به آخر خط رسیدن-به پایان کار

ریش در دست کسی دادن-اختیار خود را به دیگری سپردن-کار خود را به دیگری واگذار کردن

اروای ننه‌ات-ارواح بابات

آدم چوبی(بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی)

ریش گذاشتن-نتراشیدن ریش-ریش بلند کردن
پادرازی-نوعی شیرینی به اندازه ی کف پا
زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

راه راه-دارای خطوط موازی

راه انداختن-به حرکت انداختن-به کار کردن واداشتن

راست و ریس کردن-آماده کردن-به ظاهر درست کردن

آمدن(آغاز به کاری کردن)

چَکی-وزن نکرده-یک جا

به خنس و پنس افتادن-به وضع بد مالی دچار شدن

چوب چوبی-دیوار یا در مشبک و چوبی
دو سر قاف-دشنامی زشت که گاه برای شوخی نیز گفته می شود

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

اجابت کردن معده-قضای حاجت

چار دیواری-خانه

ادب کردن-با تنبیه آموختن-آدم کردن

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)

از روی معده حرف زدن-بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن

چرسی-آدم معتاد-افیونی

خداپسندانه-مورد پسند خدا
رفتن گوش-ناراحت شدن گوش از سر و صدا
زیر پِل کسی را زدن-کسی را راندن و دور کردن
به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن
زیر لب خندیدن-تبسم کردن

پوشک-کهنه ی بچه

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن

تیار-درست و آماده
دعوا مرافعه-جنگ و جدال بر سر چیزی
در رو-راه خروجی-مخرج-بیرون شد

ابوطیاره(اتوموبیل کهنه و فرسوده)

خرده قرض-بدهی اندک

پیاده رو-دو سوی خیابان یا کوچه که محل گذر پیادگان است
خوش خرید-کسی که چانه نمی زند و نقد معامله می کند

ردیف کردن-جور کردن-آماده کردن

از چیزی زدن(از مقدار چیزی کسر کردن)
از دماغ کسی در آمدن(شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن)
پُرز دادن-روی آتش گرفتن مرغ پر کنده برای سوزاندن پرهای ریز آن
ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

از حساب پرت بودن-در اشتباه بودن

بز دل-ترسو

زده-صدمه دیده-سوراخ شده-خراب

آتو-بهانه-دستاویز-نقطه‌ضعف

بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

حیوونی-نگا. حیوانکی
چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا

چپه-کجی به یک سمت

خاطر داشتن-به یاد داشتن

روز بد نبینی-امیدوارم به سرت نیاید

دست خالی بودن-تهی دست بودن-بی چیز بودن

ادا اطوار-پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه

حواس نداشتن-گیج و منگ بودن-حواس پرت بودن
جوش خوردن زخم-به هم آمدن سر زخم و پوست نو آوردن

بغل پر کن-دختر یا زن چاق

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

از دندۀ چپ پا شدن-سخت عبوس و کم‌حوصله بودن

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

پادو-شاگرد دکان-کسی که کارهای سرپایی را انجام می دهد

زبان به چیزی باز کردن-چیزی را بر زبان آوردن

آدم‌قحطی(کمیابی آدم های کارآمد)

جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

پشم و پیله ی کسی ریختن-ناتوان شدن کسی-از میان رفتن ابهت کسی

روغن داغ-روغن گداخته

درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش

تره بار-میوه ها و سبزی ها

پاتوغ-محل گرد آمدن
دختر بچه-دختر کم سن و سال
آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن
ریز نقش-دارای اندام کوچک و ظریف

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن

زوراب زدن-برای استفراغ زور زدن ولی چیزی بالا نیاوردن
ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)
اختر شمردن(شب‌بیداری)

آب بستن در چیزی(آبکی و رقیق کردن)

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

رضایت دادن-در گذشتن از شکایت و دنبال کردن قضیه-قبول کردن

از دست کسی در رفتن(کاری را بی‌اختیار و ناخواسته انجام دادن)
بی چک و چانه-بی گفت و شنود-بی کم و کاست

جای سفت-وضعیت سخت
بینی و بین الله-میان من و خدا-انصافا-الحق

آستین افشاندن-رقصیدن-انکارنمودن-انعام دادن

روی دست کسی ماندن-به فروش نرفتن-باد کردن

دل کسی تو ریختن-دچار دلهره ی ناگهانی شدن-وحشت کردن

چشتان بالا-بالا و پایین کردن بچه و قربان صدقه ی او رفتن

بی در رو-بن بست

بد خلق-کسی که مدام عصبانی است و غر می زند
دَلِگی-هیزی-چشم چرانی

دشت کسی را کور کردن-اولین فروش کاسب را نسیه خریدن

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

پابوسی-زیارت

با متانت-با وقار

تا کردن-دو یا جند لا کردن-رفتار کردن
از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)

به گوزگوز افتادن-پیر شدن-از خستگی زیاد از پای در آمدن

دهان پر کن-بدون ارزش و اهمیت واقعی

پرند-حرف بی هوده

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

تمدن داشتن-دارای تربیت بودن

چرمی-از جنس چرم

زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

خرحمالی کردن-کار کردن بی اجر و مزد

جلز و ولز-سوز و گداز

آسمان به زمین آمدن(رویدادی مهم و عجیب پیش آمدن)

پیراهن بیش تر پاره کردن-بیش تر تجربه داشتن

بالای منبر رفتن-پر گویی کردن

از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

این خاکدان-دنیا

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

با کسی بحث و مجادله کردن

توی گوش کسی گذاشتن-به کسی سیلی زدن

چاقاله ،-چغاله میوه ی هسته دار نارس
حال کسی را گرفتن-کسی را ناراحت کردن-شادی کسی را به هم زدن

پیش پای کسی-لحظه ای پیش از آمدن کسی

زد و بند-ساخت و پاخت-بند و بست-توطئه

خوشا به حال ماهی-خیلی تشنه ام

چس خور-آدم خسیس-بخیل

رفتن تو هم-به فکر فرو رفتن-غمگین شدن-پریشان خاطر شدن

تخت پایی-صاف بودن کف پا

دل گُنده-سهل انگار

دورادور-اطراف-پیرامون-گرداگرد

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

پشت پا به بخت خود زدن- به بخت خود پشت پا زدن

حال و احوال کردن-سلام و احوال پرسی کردن

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

دنده کج-کج خلق-یکدنده
داش مشدی-لوطی محل-آن که غرور جوانی دارد

ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن

تَک سرما شکستن-از شدت سرما کاسته شدن

حمله کردن-یورش بردن

زیر و رو کردن-همه جا را به دنبال چیزی گشتن-به هم ریختن

پیزر-پوشال های نازکی که برای نشکستن ظروف شیشه ای میان آن ها می گذارند
چینه کشیدن-ساختن دیوار گلی
پیشنهاد دادن-طرح کردن چیزی

زیرش زدن-زیر چیزی زدن
جای مهر گذاشتن-چیزی را به عمد در جایی گذاشتن تا به آن بهانه دوباره به آن جا آمدن

چس مال کردن-لباس یا ظزفی را سرسری و با بی دقتی شستن

جوش آوردن-نگا. جوش آمدن

تخم دو زرده کردن-کاری بزرگ انجام دادن

دماغ چاقی-احوال پرسی

خوردگی-ساییدگی-فرسودگی

چم و خم-آداب و رسوم-فن-ناز و عشوه

در بحر چیزی بودن-تمامن به چیزی اندیشیدن

پیسی-بد رفتاری-آزار

حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند

خام عقلی-حماقت-دیوانگی

از پاشنه در کردن(پیاده راه درازی را طی کردن)

حلال-زن یا شوهر

برو برگرد-چون و چرا

دهن کجی کردن-ادا و شکلک در آوردن برای مسخره کردن-بی اعتنایی کردن

رفیق باز-دوست باز-کسی که به دوستان محبت بسیار می کند

برو برگرد-چون و چرا
دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

بوق کسی را زدن-از مقام افتادن-از دور خارج شدن

بتمرگیدن-نشستن به فرمان تحقیرآمیز

دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن

به عرصه رسیدن-به سن پختگی رسیدن-بزرگ شدن

دهنه ی کسی را کشیدن-جلو حرف زدن کسی را گرفتن
رضا ترکی-پارچه ی ابریشمی یزدی که در مشهد به آن علی شیر خدا می گویند.

ابنه‌ای-کسی که با شوخی‌های زشت و حرکات جلف وسیله‌ی آزار خود را فراهم می‌آورد

آجیل مشکل‌گشا-آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند

حَب-قرص

انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

زن-عاری از مردانگی-ناجوانمرد-ترسو
تِک تِک-صدای کارکردن ساعت

پشتک چار کش-نوعی بازی که کسی خم شده و کسی از پشت بر کمر او می جهد-جفتک چارکش

رو پنهان کردن-خود را مخفی کردن

آسمان‌جل(ندار، بی‌چیز، کسی که رواندازش آسمان است)

چشم انداختن-نگاه کردن

جان به لب رسانیدن-صبر و طاقت کسی را تمام کردن

در نتیجه-سرانجام-عاقبت
جوراجور-دارای انواع گوناگون

چرس رفتن-حشیش کشیدن

آب کردن-جنس نامرغوب را فروختن

از آب کره گرفتن(از آب روغن گرفتن)

تند و تیز- تند تیز
دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

بی می خمار بودن-نخورده مست بودن-برای انجام کاری آمادگی بسیار داشتن

بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن

دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن

چشم را بستن و دهان را باز کردن-با بی شرمی دشنام دادن
آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

از پا درآمدن(افتادن، سخت خسته و درمانده شدن)

دست کردن-دست فرو بردن

رو داشتن-گستاخ و وقیح بودن

توالت کردن-آرایش کردن

حمامی-گرمابه دار

چوروک افتادن-چین پیداکردن چیزی

دم خود را روی کول گذاشتن-گریختن-شکست خورده رفتن
آب‌زیرکاه(حیله گر، فتنه انگیز، دو رو)
زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان
دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

زیر درختی-میوه هایی که زیر درخت فرو می ریزند

آب نخوردن چشم-امید نداشتن

باد رها کردن-رها کردن باد شکم-تیز در کردن
خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن

اسباب‌بازی(وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان))

پُکیدن-ترکیدن

دماغ کسی را سوزاندن-کسی را ناکام کردن-در حسرت گذاشتن

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد

دختر خانم-خطابی احترام آمیز برای دختران

توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن
چیزی شدن-اهمیت و اعتباری پیدا کردن-به جایی رسیدن
حاجی-به زیارت مکه رفته-نوعی خطاب عام

ابوطیاره(اتوموبیل کهنه و فرسوده)

حرف خود را به کرسی نشاندن-نظر خور را به کسی قبولاندن یا تحمیل کردن
رگ ترکی-تعصب نژادی

دستکاری-دست بردن در چیزی

پار-فرسوده و اوراق-مجروح

زور گفتن-حرف و خواست خود را به کسی تحمیل کردن

چشم و ابرو-زیبایی چهره

به دهان ها افتادن-فاش شدن-بر سر زبان ها افتادن

پیشنهاد دادن-طرح کردن چیزی

ته کیسه دار-کسی که دارای مالی است و در برابر حوادث مادی دوام می آورد

بهم رسیدن-به وصال هم رسیدن

جَری شدن-خشمگین شدن-جسور شدن

پس دیدن هوا-اوضاع را نامساعد دیدن-احساس خطر کردن

چشم غره رفتن-نگاه خشم آلود کردن

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

خودرنگ-دارای رنگ طبیعی

حیوون-نگا. حیوان

خزانه کردن-نشاء و قلمه ی درختی را در زمین کاشتن تا پس از سبز شدن در جای دیگر بنشانند

چرک گرفتن-کثیف شدن-پاک کردن چرک

چراغ پریموس-چراغ تلمبه ای-نوعی اجاق نفتی

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

خرده فرمایش داشتن-دستورهای بی جا دادن

پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند

دخل داشتن-ربط داشتن-مربوط بودن

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

تندی-بلافاصله-به سرعت-مانند : تندی رفت

روان بودن-از حفظ بودن-از بر بودن

زیر زبان کشی-با زرنگی از کسی حرف بیرون کشیدن-زیر پا کشی

دولاب-گنجه-کمد-قفسه

چو-شایعه

پاتیل-دیگ بزرگ مسی-مست مست

رضایت دادن-در گذشتن از شکایت و دنبال کردن قضیه-قبول کردن

به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

زبیل-آشغال-زباله

حال و حوصله-نگا. حال و احوال

برای کسی لقمه گرفتن-برای کسی کار پر دردسری تدارک دیدن-کسی را بد معرفی کردن

خود را به آب و آتش زدن-به هر وسیله ای متوسل شدن-هر خطری را استقبال کردن

زیر پوش-جامه ی زیرین

دیوانه ی کسی بودن-عاشق بی قرار کسی بودن
پاتختی-چارپایه ی کوچک کنار تختخواب-روز بعد از عروسی

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

دُم دار-پر رو-وقیح-دریده

دو لَتی-در دو لنگه ای

دل و جگر زلیخا-تکه تکه-پاره پاره

آب رفتن(بی‌اعتبار شدن، کوچک شدن)

آتش به گور کسی باریدن(پس از مرگ دچار عذاب شدن)