وقتی که سرمایه گذاران وجوه خود را در اختیار یک شرکت قرار می دهند، انتظار کسب بازده از سرمایه گذاری خود را دارند. سرمایه گذاران علاوه بر اینکه با سرمایه گذاری وجوه خود نوعی هزینه فرصت ازدست رفته را متحمل می شوند، همیشه ریسک عدم وصول اصل وجوه خود را تحمل می کنند، و انتظار کسب بازده از سوی انها به این دلیل امری منطقی است. اگر از دیدگاه شرکت سرمایه پذیر به بحث سرمایه گذاری نگاه کنیم، بازده مورد انتظار سرمایه گذاران همان هزینه سرمایه شرکت سرمایه پذیر است(عثمانی، 1381).
کیفیت سود جنبه بسیار مهمی از سود حسابداری را نشان می دهد؛ زیرا سودهای با کیفیت کم می تواند باعث اعطای نادرست اعتبار از سوی اعتبار دهندگان ، و نیز تخصیص غیر بهینه منابع به طرح هایی با بازدهی غیر واقعی و در نتیجه کاهش رشد اقتصادی شود(حقیقت و پناهی، 1390).
هر قدر کیفیت اطلاعات ارائه شده بالاتر باشد، از میزان ابهام در براورد بازده مورد انتظار کاسته شده و ریسک اطلاعات کاهش خواهد یافت(کردستانی ومجدی، 1386).
با توجه به مطالبی که عنوان شد و نیز اهمیت عدم تقارن اطلاعاتی در حسابداری ، در این پژوهش بران شدیم تا ارتباط میان کیفیت سود و هزینه سرمایه را با تاکید بر عدم تقارن اطلاعاتی ، بررسی کنیم.
1-2. بیان مساله
سود از جمله برترین شاخص های اندازه گیری فعالیت های یک واحد ا قتصادی است(دچو و اسچرند، 2004).
هزینه ای که شرکت ها بابت تامین مالی از طریق بدهی بلند مدت وحقوق صاحبان سهام متحمل می شوند، هزینه سرمایه گویند. به عبارت دیگر هزینه سرمایه هر شرکت عبارت است از نرخ بازدهی که ان شرکت بایستی نسبت به سرمایه گذاری هایش بدست اورد تا بتواند انتظارات سرمایه گذارانی را که وجوه بلند مدت شرکت را فراهم کرده اند، تامین کند. به منظور بیشینه کردن ارزش شرکت، باید هزینه همه داده ها کمینه باشد، لذا هرچه هزینه سرمایه کمتر باشد شرکت دارای ارزش بالاتری خواهد بود.
سود به عنوان یکی از مهمترین شاخص های ارزیابی عملکرد واحد تجاری در براورد بازده مورد انتظار دارندگان سهام عادی نقش مهمی دارد و ویژگی های کیفی سود بر هزینه سرمایه سهام عادی تاثیر دارد. بنابراین سرمایه گذاران با استفاده از اطلاعات مالی شرکت ها بازده مورد انتظار خود را براورد می کنند. در ضمن سرمایه گذاران در مقایسه با سایر شاخص های عملکرد (از قبیل سود نقدی، جریان های نقدی و تغییرات سود) اتکای بیشتری بر روی اطلاعات مربوط به سود دارند(بیدیل و همکاران، 1995). بنابراین سود گزارش شده یکی از معیار های تعیین بازده مورد انتظار سرمایه گذاران است. از نگاه اکثر استفاده کنندگان، سود حسابداری ابزاری است برای اخذ تصمیمات منطقی(ثقفی، 1389).
سودی که در یک دوره مالی تحقق یافته ولی دریافت نشده باشد، کیفیت خوبی ندارد(حقیقت و پناهی، 1390). می توان گفت سودی با کیفیت است که به وجه نقد نزدیکتر باشد. اقلام تعهدی تفاوت بین سود حسابداری شرکت و جریان نقدی ان را نشان می دهد و معمولا به عنوان شاخص کیفیت سود مورد توجه قرار می گیرد.
کیفیت سود جنبه بسیار مهمی از سود حسابداری را نشان می دهد؛ زیرا سودهای با کیفیت کم می تواند باعث اعطای نادرست اعتبار از سوی اعتبار دهندگان ، و نیز تخصیص غیر بهینه منابع به طرح هایی با بازدهی غیر واقعی و در نتیجه کاهش رشد اقتصادی شود(حقیقت و پناهی، 1390).
هر قدر کیفیت اطلاعات ارائه شده بالاتر باشد، از میزان ابهام در براورد بازده مورد انتظار کاسته شده و ریسک اطلاعات کاهش خواهد یافت(کردستانی ومجدی، 1386).
کیفیت اطلاعات حسابداری می تواند از عدم تقارن اطلاعاتی کاسته و دارای پیامدهای اقتصادی برای شرکت باشد. (فخاری و تقوی، 1388).
عدم تقارن اطلاعانی به وضعیتی اطلاق می شود که در ان یکی از دو طرف مبادله، اطلاعات بیشتری را نسبت به طرف مقابل، در اختیار داشته باشد. این امر به علل مختلف از جمله وجود معاملات و اطلاعات محرمانه، بوقوع می پیوندد. ویلیام اسکات عدم تقارن اطلاعاتی را مزیت اطلاعاتی برخی از طرف های معامله نسبت به دیگران در یک داد و ستد بازرگانی تعریف می کند(خدامی پور و قدیری، 1389).
شاید بتوان ازدیدگاه فرضیه بازار کارا، دلیل وجود حسابداری را عدم تقارن اطلاعاتی بیان کرد که در ان یکی از طرفین مبادله، اطلاعات بیشتری را نسبت به طرف مقابل در اختیار دارد. این امر به علت وجود معاملات و اطلاعات درونی به وجود می اید و تلاش مدیران برای استفاده از اقلام تعهدی برای بهبود سود، عدم تقارن اطلاعاتی را که موجب ایجاد ریسک اطلاعاتی شده، کاهش می دهد .( رحمانی و فلاح نژاد، 1389 )
ایزلی و اوهارا (2003) معتقدند که شرکت ها می توانند با استفاده از مقدار، دقت و در کل کیفیت اطلاعات ارائه شده به سرمایه گذاران عدم تقارن اطلاعاتی موجود را تحت تاثیر قرار دهند .
شاید بتوان ازدیدگاه فرضیه بازار کارا، دلیل وجود حسابداری را عدم تقارن اطلاعاتی بیان کرد که در ان یکی از طرفین مبادله، اطلاعات بیشتری را نسبت به طرف مقابل در اختیار دارد. این امر به علت وجود معاملات و اطلاعات درونی به وجود می اید(قائمی و وطن پرست، 1384)
باتاچاریا و دیگران(2008) معتقدند که کیفیت بالاتر سود حسابداری، از عدم تقارن اطلاعاتی کاسته و هزینه مربوط به گزینش نامناسب را حول اعلام سود کاهش می دهد.
در راستای تاثیر کیفیت گزارشگری بر ابعاد مختلف شرکت، موضوع هزینه سرمایه یکی از مهمترین ابعاد شرکت می باشد که در تحقیقات اخیر مورد تاکید قرار گرفته است. کیفیت گزارشگری مالی از این جهت با هزینه سرمایه مرتبط است که بر عدم تقارن اطلاعاتی موثر است، به گونه ای که با کاهش آن می تواند نقشی مهم در کاهش هزینه سرمایه و هزینه بدهی ایفا نماید(فرانسیس و دیگران، 2005).
در این پژوهش نیز به بررسی رابطه بین کیفیت سود، عدم تقارن اطلاعاتی و هزینه سرمایه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می پردازیم در واقع هدف یافتن پاسخی به این سوال است که “چه رابطه ای بین کیفیت سود، عدم تقارن اطلاعاتی و هزینه سرمایه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد؟” که در ان کیفیت سود به عنوان متغیر مستقل و هزینه سرمایه شرکت به عنوان متغیر وابسته و عدم تقارن اطلاعاتی به عنوان متغیر میانجی در نظر گرفته می شود، تا گامی در جهت براوردن نیازها و تسهیل در تصمیم گیری سرمایه گذاران و استفاده کنندگان از اطلاعات مالی برداشته شود.
1-3. اهمیت پژوهش
امروزه نقش بنیادین اطلاعات حسابداری در بازارهای مالی، ارایه مبنایی برای تخصیص سرمایه است از اینرو پیامدها وعوامل مؤثر بر کیفیت اطلاعات حسابداری همواره مورد علاقه سرمایه گذاران، مدیران، قانون گذاران و تدوین کنندگان استانداردهای حسابداری می باشد. یکی از پیامدهای اساسی مرتبط با کیفیت اطلاعات، عدم تقارن اطلاعاتی است که به برتری اطلاعاتی یکی از طرفین معامله بر دیگری اشاره دارد. وجود عدم تقارن اطلاعاتی در بازار، پیامدهای جمعی و فردی نامطلوبی نظیر مشارکت حداقلی سرمایه گذاران، هزینه های معاملاتی بالا، بازارهای رقیق و کاهش سود ناشی از معاملات را به همراه خواهد داشت، با توجه به اهمیت مفهوم عدم تقارن اطلاعاتی، اکنون پذیرفته شده است که بدون ورود عدم تقارن اطلاعاتی در مدل ها ، تحلیل های اقتصادى، ناقص می باشد.
. در سال های اخیر تلاش قابل توجهی در زمینه مطالعه عدم تقارن اطلاعاتی در بازارهای مالی با هدف توضیح ناکامی این بازارها در دستیابی به سطوح مطلوب سرمایه گذاری صورت گرفته است. هر یک از این مطالعات از معیارهای مختلفی برای سنجش عدم تقارن اطلاعاتی استفاده نموده اند(کاشانی پور و مومنی ، 1390).
سود یکی از با اهمیت ترین اقلام صورتهای مالی است که در شرکتها به عنوان یکی از معیارهای تصمیم گیری برای ارزیابی عملکرد و تعیین ارزش بنگاه اقتصادی محسو ب می شود. هدف از گزارش سود تامین و ارایه اطلاعات مفید برای اندازه گیری کارایی مدیریت، پیش بینی آینده واحد انتفاعی و توزیع آتی سود سهام، مبنایی برای تشخیص مالیات، بررسی قیمت محصولات و … برای ذینفعان می باشد.
در تعیین ارزش شرکت علاوه بر کمیت سود، به کیفیت آن (زمینه بالقوه رشد سود و میزان احتمال تحقق سودهای آتی) نیز باید توجه کرد(احمدپور و قهرمانی، 1388).
هیات استانداردهای حسابداری مالی(FASB) و هیات استانداردهای حسابداری بین المللی (IASB) بیان می دارند که هدف کلیدی صورت های مالی بهبود تصمیم گیری سرمایه گذاران، قرض دهندگان، و دیگر تامین کنندگان سرمایه می باشد. سودی که تا حد زیادی تغییر در شرایط اقتصادی شرکت را منعکس کند بگونه ای که برای سرمایه گذاران قابل فهمتر باشد، سودی است که شفافیت بالایی دارد و بهتر می تواند این هدف را براورده سازد(بارث و همکاران، 2011).
یکی از مواردی که مدیران مالی در تصمیمات مربوط به پذیرش یا رد طرح های سرمایه گذاری با آن سروکار دارند، هزینه سرمایه یا حداقل نرخ بازده مورد انتظار است. این نرخ مرزی برای پذیرش یا رد طرح سرمایه گذاری است و از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا اگر به غلط محاسبه شود، تصمیم نادرستی اتخاذ شده و منابع مالی اتلاف می شود. این اتفاق برای مدیریت شرکت و تامین کنندگان سرمایه گران تمام می شود. هزینه سرمایه استفاده شده در تجزیه و تحلیل جریان نقد، به صورت میانگین موزون هزینه پس از مالیات منابع مالی مختلف شرکت (از قبیل بدهی ها و حقوق صاحبان سهام) محاسبه می شود( ابراهیمی ، 1391).
با افشای اطلاعات خصوصی و بهبود کیفیت افشا، شرکتها می توانند عدم تقارن اطلاعاتی و هزینه مبادله اوراق بهادار و بدین ترتیب هزینه سرمایه را کاهش دهند(ستایش ودیگران ،1390).
در سا لهای اخیر تلاش قابل توجهی در زمینه مطالعه عدم تقارن اطلاعاتی در بازارهای مالی با هدف توضیح ناکامی این بازارها در دستیابی به سطوح مطلوب سرمایه گذاری صورت گرفنه است( کاشانی پور و مومنی ، 1390).
با توجه به اهمیتی که برای هر سه متغیر پژوهش بر شمردیم، و اینکه هر یک به نحوی در ارتباط با دیگری تصمیم گیری استفاده کنندگان اطلاعات مالی را تحت تاثیر قرار می دهند لذا لزوم بررسی روابط میان انها و ابعاد مختلف مساله بیش از پیش نمایان می شود.
1-4. فرضیه های تحقیق
همچنان که در بیان مساله مطرح شد سوال اصلی این تحقیق این است که چه رابطه ای بین کیفیت سود و هزینه سرمایه با تاکید بر عدم تقارن اطلاعاتی وجود دارد. بر این اساس و طبق مدل مفهومی زیر ، یک فرضیه چهارم و سه فرضیه شکل می گیرد.
1-4-1. فرضیه اول
کیفیت سود بر هزینه سرمایه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر منفی دارد.
در سالهای اخیر بحث های روزافزون درباره تاثیر کیفیت اطلاعات حسابداری بر هزینه سرمایه یا بازده مورد انتظار سهام در گرفته است( فرانسیس و همکاران، 2004و 2005).
این تصور که سود به عنوان اصلی ترین منبع اطلاعات مختص شرکت است، توسط تحقیقات تجربی مختلف مورد پشتیبانی قرار گرفته است. این تحقیقات نشان داده است که سرمایه گذاران به سود، بیشتر از هر معیار دیگری از جمله سود تقسیمی و جریان های نقدی تکیه می کنند. از سوی دیگر هزینه سرمایه یکی از مفاهیم اساسی در حوزه ادبیات مالی است و در تصمیمات تامین مالی و سرمایه گذاری نقش اساسی بازی می کند( نیکو مرام و امینی، 1390). هدف شرکت نیز به حداقل رساندن هزینه سرمایه می باشد.
1-4-2. فرضیه دوم
کیفیت سود بر عدم تقارن اطلاعاتی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر منفی دارد.
یکی از عوامل موثر در تصمیم گیری، اطلاعات مناسب و مرتبط با موضوع تصمیم است .در پی رسوایی های اخیر ، اطمینان و اعتماد سرمایه گذاران به سیستم گزارش گری مالی تضعیف شده و کیفیت سود به عنوان عامل مهمی در تعیین اعتبار و قابلیت اعتماد ارقام گزارش شده، پدیدار گشت. در نتیجه تعیین کیفیت اطلاعات حسابداری و نتایج حاصل از ان ، مورد علاقه سرمایه گذاران، مدیران ، قانون گذاران و تدوین کنندگان استانداردها قرار گرفته است(احمدپور و احمدی، 1387). از طرف دیگر در صورتی که اطلاعات مورد نیاز به صورتی نامتقارن بین افراد توزیع شود،(انتقال اطلاعات به صورت نابرابر بین مردم صورت گیرد) می تواند نتایج متفاوتی را نسبت به موضوعی واحد سبب شود ( قائمی و وطن پرست، 1384).
1-4-3. فرضیه سوم
عدم تقارن اطلاعاتی بر هزینه سرمایه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر مثبت دارد.
در اکثر تصمیم های مدیریتی و مالی، هزینه سرمایه سهام عادی از عوامل مهم و مؤثر در تصمیم گیری به
شمار می آید و توجه به این معیار از اهمیت خاصی برخوردار است ( رضایی و همکاران ، 1389 ).
در ادبیات حسابداری و مالی عوامل متعددی برای هزینه سرمایه سهام عادیارائه شده است. از جمله عوامل موثر بر هزینه سرمایه سهام عادی، ریسک اطلاعات گزارش شده یا به عبارت دیگر، عدم تقارن اطلاعات، خواهد بود که مورد توجه مدیران بسیاری از شرکت هاست (خانی و قجاوند، 1391).
1-4-4. فرضیه چهارم
عدم تقارن اطلاعاتی به عنوان یک میانجی، رابطه بین کیفیت سود و هزینه سرمایه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را تحت تاثیر قرار می دهد.
بررسی فرضیه چهارم منوط به بررسی فرضیه های فرعی است و در صورتیکه فرضیه های فرعی تایید شوند فرضیه چهارم نیز تایید می شود.
وقایع ناگوار و بحران های به وجود آمده در بورس های جهان و به ویژه سپتامبر سیاه 1997 و سپس حادثه یازدهم سپتامبر2000 در سطح جهان و سقوط شاخص های بورس تهران در سال 1383 باعث گردید تا مقوله کیفیت گزارشگری مالی و نیز کیفیت سود بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
