مجموعه کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه و بازار فارسی قسمت بیست و دو

حال آمدن-بهبود یافتن-سرحال شدن-چاق شدن

حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود
اشک خنک(گریه‌ی ساختگی)
زال-کسی که موهای سر و ابرو و مژه های سفید دارد

چاشته بندی-ته بندی

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

پس کسی برآمدن-حریف کسی بودن

بالای چشمت ابروست- به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

بی خودی-بی دلیل-بی جهت

حمال باشی-به تخقیر به آدم ناشی و بی عرضه می گویند

جاری-زن برادر شوهر

آب از گلو پایین نرفتن(غصه و ناراحتی شدید داشتن)
چی-چه-چیز
آلت فعل(وسیله‌ی انجام کار)

جگر گوشه-فرزند

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

به روز کسی افتادن-وضعی مانند وضع کسی پیدا کردن

آمد داشتن(فرخنده و میمون بودن)

خُلق تنگ-عصبانی-خشمگین

بازتاب-واکنش-برگشت نور-صدا یا حرارت

ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

زیر سبیل کسی را چرب کردن-رشوه دادن به کسی

جزوه-کتابچه-دفترچه

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

زُل-خیره

دیزی-ظرفی سفالی یا فلزی که در آن آبگوشت می پزند-آبگوشت

از هفت خوان رستم گذشتن(موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن)

دو آمدن-دور برداشتن-شاخ و شانه کشیدن-قیافه گرفتن
کسی را اذیت و آزار کردن

پای چیزی را جور کردن-وسیله ی انجام کاری را فراهم کردن

 

تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

زیاده روی کردن-اسراف کردن-افراط کردن

خواربار-ارزاق-خوراک

دم خروس از آستین کسی پیدا بودن-آشکار بودن نشانه ی کار خلاف

خلاف-جرم
بی دماغ-افسرده-اوقات تلخ-دمق

پُز دادن-خودنمایی بی جا کردن-فیس آمدن

دامب و دومب-آوای ضرب و تنبک

باز شدن مچ-لو رفتن دروغ

آشنایی دادن-خود را معرفی کردن

دست انداختن-ریشخند کردن-مسخره کردن

الواتی کردن-عیاشی و هرزگی کردن

زیر بال کسی را گرفتن-به کسی کمک کردن

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن

 

ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن

دسته-جمعیت سینه زن
آدم عوضی(کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست، بدطینت)
پیه چیزی را به تن مالیدن-خود را برای چیزی آماده کردن

در دار-دارای سرپوش

به پول رساندن-فروختن

پینه کردن- پینه بستن

ایراد بنی‌اسرائیلی(بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت)

 

بریده بریده-منقطع-پاره پاره-گسسته

چفت-چسیده-تنگ-زنجیر در

چارخیابان-میدانی که چهار خیابان به آن باز می شوند

 

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

آخش درآمدن(از درد نالیدن)

دکان کسی را تخته کردن-کسب کسی را از رونق انداختن-دست کسی را از چیزی کوتاه کردن

تشریف داشتن-حضور داشتن
باور کسی شدن-گرفتار توهم شدن-تحسین و تمجید دیگران را حقیقت دانستن

پر افاده-متکبر-مغرور

دَم دادن-دل دادن-جرات دادن-گستاخ کردن

حیاط خلوت-حیاط کوچکی در جلو یا پشت خانه
ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن

 

زیر پوست کسی آب رفتن-چاق شدن-ثروتمند شدن

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن

چماق-چوبدست-گرز
ترشرویی-بد خویی-اخمو بودن
پیر بی خواب-کسی که دیر یا کم بخوابد-کودک

انگشت کردن-انگشت رساندن

جاگرم کردن-در جایی ماندن

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور
آقام که شما باشید(خدمت شما عرض کنم)

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی
دوره-مهمانی-زمانه

بکن نکن-امر و نهی

با سلام و صلوات-با تجلیل و بزرگداشت-با رعایت کامل آداب و رسوم

از خود بودن(خودی بودن، محرم بودن)

تند رفتن-دور برداشتن-زیاده روی کردن-از حد خود تجاوز کردن

آب چشم گرفتن(ترسانیدن، به گریه انداختن)

پَرت-بی معنی-مزخرف-دور افتاده-خلوت

روکش درکش کردن-ساخت و پاخت کردن
دست گرفتن برای کسی-خطای کسی را مرتب به رخ او کشیدن

پشتک-پرش از پشت

چشم زدن-چشم زخم زدن-ترسیدن
جای کلاه سر آوردن-آن قدر ضعیف کش بودن که که اگر از او کلاه کسی را بخواهند سر او را به درگاه برد

بچه ی سر راهی-بچه ای که او را سر راه گذاشته اند تا برده شود

چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش

بخت برگشته-تیره روز-سیاه بخت-بیچاره

تریج-آن جاکه آستر درونی جامه با رویه ی آن به هم می پیوندد

 

بد قماش-بد جنس-خبیث

دید و بازدید-ملاقات خویشان و دوستان با یکدیگر

دو لَتی-در دو لنگه ای

بزن قدش-دعوت به دست دادن برای نشان دادن توافق و همدلی

پیش کرایه-کرایه ای که در مبدا پرداخت می شود

چرکمُرد-پر چرک و کثیف

رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی

روان کردن-از بر کردن

خرافاتی-آن که به خرافات باور دارد-عقب مانده

روغن گرفتن از آب-از هر اتفاق خوب یا بدی به سود خود بهره گرفتن

الابختکی(اتفاقی، تصادفی)

پشت سر هم-پیاپی متوالی

چایمان-سرما خوردگی

خرابکار-اخلالگر-تروریست

تق سرما شکستن- تک سرما شکستن

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

به تته پته افتادن-به لکنت زبان افتادن

ارباب حجت(اهل منطق)

پر عائله-کسی که اهل و عیال بسیار دارد

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر
روغن از ریگ کشیدن-کاری محال انجام دادن
آمد(فرخندگی، خوش‌قدمی)

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

چراغ موشی-هر چراغی که به کمک حلبی یا چیزی مانند شیشه ی مربا به عنوان مخزن نفت و یک فتیله درست شود

ترشرویی-بد خویی-اخمو بودن

داراشکنه-سمی قوی از گروه کلرور جیوه

حبه کردن-دانه دانه کردن

اردنگ(تیپا، لگدی با نوک پا)

خس و خاش-آشغال-خس و خاشاک

رعایت کردن-نگاه داشتن حق کسی
توان هماوردی با کسی را داشتن

توی روغن بودن نان کسی-رونق داشتن کار و بار کسی

 

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

 

اسم‌ورسم-نام و مقام-شهرت و اعتبار

رو آمدن-به جایی رسیدن-ترقی کردن-ثروتمند شدن

پیسی-بد رفتاری-آزار

دخل-موجودی صندوق-صندوق مغازه-برداشت

خشتک پاره کردن-قیامت به پا کردن-داد و بی داد کردن-رسوا کردن-شدت عمل نشان دادن

 

بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه
دست به کیسه شدن-آماده ی پرداخت پول شدن

 

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند
به راست راست-فرمان نظامی برای گردش به راست

زین و یراق کردن-برای کاری آماده شدن-رفتن به جایی
دل واپسی-نگرانی-اضطراب

چشم را چهار کردن-دقت بسیار کردن-انتظار شدید بردن-تعجب زیاد کردن

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

پیش زدن-جلو زدن-سبقت گرفتن

چار دیواری-خانه

چنار تجریش-متلک بد

ارواح شکمت-ارواح بابات

زرت-صدای باد در کردن یا شیشکی

دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس

زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق

پُک زدن-هر بار کشیدن سیکار و چپق و از این قبیل با نفس عمیق
دل آب شدن برای چیزی-بسیار مشتاق چیزی شدن

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش
خواب و بیداری-در حالت بین بیداری و خواب

حلال واری-نگا. خلال وار

پر مدعا- پر ادعا

حُقه-زرنگ و ناقلا
آب نخوردن(درنگ نکردن)

ریختگی-ریزش

چشم چیدن-چشم زخم را دفع کردن

بازداشت-توقیف موقت-موقتا زندانی کردن

دل و جگر زلیخا-تکه تکه-پاره پاره

از سر نو(دوباره)

پاشنه ی خانه ی کسی را در آوردن-کسی را با خواستن چیزی به ستوه آوردن

دلچسب-دلپذیر-مقبول

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

تاب-طنابی که از دو سو بر درخت یا دو ستون می بندند و در میان آن می نشینند
رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش
خپله-چاق و کوتاه قد
بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه
رو شدن دست کسی-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

این جور که بویش می‌آید(چنان که از ظواهر امر پیدا است، از فرار معلوم)

زننده-زشت-نامطبوع-نفرت انگیز

تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن

آبدوغ خیاری-بی ارزش-بی اعتبار

چلچل-خال خالی-ابلق

آبگوشتی(بی‌ارزش، پیش پا افتاده)
استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)

پیش فروش کردن-پیش از آماده کردن کالا آن را فروختن

تارتنک-عنکبوت-کارتنک

رگ و ریشه-خویشاوندان و بستگان

جیغ زدن-فریاد کشیدن-داد زدن

زود باش !-شتاب کن! عجله کن!

جفت گیری کردن-جماع کردن حیوانات

چاقوکشی-عربده کشی و حمله با چاقو

زوال در آوردن-نعمتی را در نتیجه ی ناسپاسی و بی اعتنایی از دست دادن
زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن
د ِ-حرفی برای بیان مداومت

بال در آوردن-به سرعت رفتن-بسیار خوشحال شدن

آخر و عاقبت-نتیجه‌ی خوب

 

جن بو داده-نوعی دشنام است
چوب به سوراخ زنبور کردن-شوراندن و تحریک کردن عده ای

دود گرفتن-پُک زدن

جِر-اوقات تلخی-لج

دلال محبت-پا انداز-خانم بیار

دلبخواهی-دلبخواه

دو دوزه بازی-دو رویی-کلک زنی

چرچر کسی را به راه انداختن-اسباب عیش و نوش کسی را فراهم کردن

 

دست من و دامن تو-دستم به دامنت

آبِ آب-آبکی-بی‌مایه-بیرنگ

اُزگل-بی‌سروپا-کم شعور و بی‌شخصیت
خاکشیر مزاج-غلامباره-سازگار با هر جریانی
چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

پولکی بودن-عادت داشتن به گرفتن رشوه-بدون پول کاری را انجام ندادن
از بن گوش-کمال بندگی و خدمتکاری

چوروک-چین و شکن

دگنگ-چوب-چماق-اعمال زور

جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد

چشم کسی را خون گرفتن-سخت خشمگین شدن

خم گرفتن-فنی از کشتی

خوابگوشی-سیلی-کشیده

آب‌کور-کسی که سودش به دیگران نمی رسد

آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

خشت مالیدن-چاخان کردن-لاف زدن
پرچ کردن-فرو بردن میخ در چیزی و کوبیدن و پهن کردن سر آن
جهیزیه-نگا. جهیز

جد و آباد-آبا و اجداد-پدر و پدر بزرگان

پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

آه در بساط نداشتن-سخت بی‌چیز بودن-بیچاره و بینوا بودن

بِر و بِر-زُل-نگاه یکریز
از خر شیطان پایین آمدن-از لجاجت دست برداشتن-از تصمیم نادرستی منصرف شدن

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

تپل-چاق-گوشت آلود

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

اُق گرفتن(حالت تهوع پیدا کردن)

این هلو این هم گلو(مثل آب خوردن، انجام این کار بسیار آسان است)
برادر زاده-فرزند برادر
اشتباه لپی(اشتباه لفظی)
ریشه دار-با سابقه-قابل اطمینان-محکم

 

 
آب سیر(جانور خوش‌رفتار)

آن سرش ناپیدا بودن(برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود)

زنده باد مرده باد-جار و جنجال سیاسی-تظاهرات سیاسی-شعارهای موافق و مخالف دادن

 

تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن

سیار غم انگیز و. سوزناک بودن

جیغ زدن-فریاد کشیدن-داد زدن
بوی شیر از دهان کسی آمدن-نادان و بی تجربه بودن-رشد جسمی و عقلی نداشتن-کودک و خام بودن

آفتابی شدن(پیدا و آشکار شدن، بیرون زدن آب قنات)

رو به راه شدن-آماده و مهیا شدن

آهوی مانده گرفتن(بی‌انصافی کردن، عاجزکشی کردن)

باد خوردن-هوا خوردن

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

آب از آتش برآوردن(کار محال کردن)

 

اهل و نا اهل-کس و ناکس-نجیب و نانجیب

چین خوردن-چروک شدن

 

توجیهی-برنامه های توضیحی

زیپو کسی را زدن-از کار برکنار کردن-معزول کردن

خانه خمیر-نگا. خانه خراب
چیل-آدم بد بیار

اسب چوبین-تابوت

امن و امان-بدون بیم و هراس

دور سر گرداندن-بلاتکلیف گذاشتن-معطل گذاشتن

دک و دهن-دک و پوز

خوش آب و رنگ-سرخ و سفید چهره-زیبا و ملیح
صدایی برای نهیب زدن و راندن سگ
راستی راستی-حقیقتن-واقعن

به مفت نیارزیدن-هیچ ارزشی نداشتن

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن

جرواجر کردن-پاره پاره کردن

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد

آدم چوبی(بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی)

بار خود را بستن-از منبعی استفاده کردن و توانگر شدن

دست به گردن-در حال معاشقه-سریع الوصول

چوب لای چرخ گذاشتن-سنگ پیش پا انداختن-ایجاد مانع کردن

 

 

بازی کردن-لق بودن-جفت نبودن

پول پول شدن-شکسته شدن ظرف چینی به تکه های کوچک
آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت

جوشی شدن-عصبانی شدن

از بام خواندن و از در راندن-خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن

زاییدن گاو کسی-به دردسر بزرگی گرفتار آمدن

جاده کوبی-راه صاف کردن

زرده ی کسی نبستن-موفق نشدن در کار-بی ثمر ماندن کوشش کسی

زهرمار کردن چیزی-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

دُم کلفت-پول دار-مقتدر

اَکه ننه-آدم آب‌زیرکاه

تو هچل-انداختن به دردسر انداختن-دچار مشکل کردن

تاب برداشتن-خم شدن-شکم دادن-لوچ شدن چشم
دریدگی-وقاحت-بی شرمی-پر رویی

 

خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

ذکر گفتن-پی در پی دعا خواندن

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

 

خرخره ی کسی را جویدن-به شدت از دست کسی عصبانی شدن

پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان

تپیدن-به زور و با پر رویی وارد جایی شدن

دُنگی-دانگی
خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن

 

ته دار-پایه دار

چهره شدن-مورد توجه قرار گرفتن-گل کردن

دو لَتی-در دو لنگه ای

تلقین گفتن-مسائل دینی که بر سر گور کسی می گویند

تو پای کسی پیچیدن-مزاحم کسی شدن

دلگرم-علاقه مند-مشتاق
به دهان ها افتادن-فاش شدن-بر سر زبان ها افتادن
از خوشحالی در پوست نگنجیدن(از شادی سر از پا نشناختن)

پوست هندوانه زیر پای کسی گذاشتن-کسی را با تحریک حس غرورش به خطر انداختن

درس خوان-شاگرد زرنگ و کوشا

الف الف کردن-قاچ‌قاچ کردن

خر آوردن و باقالی بار کردن-برای جتجال و دعوایی آماده شدن

با کسی بحث و مجادله کردن

آهوی خاور-آفتاب

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

زُل زدن-خیره نگاه کردن

دک کردن-از سر وا کردن

دست پاچه-شتاب زده-مضطرب